Το θέμα της ψυχικής ανθεκτικότητας (resilience) στο σχολείο έχει έρθει στο προσκήνιο, ειδικά τα πρόσφατα χρόνια και ιδιαίτερα μετά την πίεση και την αποξένωση που προκάλεσε σε όλους μας η πανδημία.

Πάντα ήταν ένας τομέας που θέλει προσοχή, ωστόσο σήμερα κρίνεται πιο απαραίτητος από ποτέ.

Η ψυχική ανθεκτικότα έχει πλέον ενταχθεί στα απαραίτητα soft skills, που θα πρέπει να εμπνεύσουμε και να καλλιεργήσουμε στους μαθητές μας. Είναι η δυνατότητα να διαχειριστεί ένας ενήλικας, νέος άνθρωπος ή ένα παιδί αναπόφευκτες καταστάσεις, συνήθως δυσάρεστες και να μπορέσει να επανέλθει ψυχολογικά, ώστε να συνεχίσει τη ζωή και την εξέλιξή του/της.

Μερικά παραδείγματα τέτοιων καταστάσεων είναι:

- ένα διαζύγιο στην οικογένεια

- μια προσωπική απώλεια μέλους της οικογένειας ή του κύκλου των φίλων

- η αναγκαία απομόνωση ή αποξένωση (αυτό που όλοι βιώσαμε λόγω του COVID)

- μια αλλαγή στο σχολείο

- μια συγκρουσιακή κατάσταση στο σχολείο ή την οικογένεια

Με λίγα λόγια πρόκειται για καταστάσεις, όχι μη πραγματικές, αλλά πιθανές να συμβούν στον καθένα.

Ίσως πολλοί να νομίζουν ότι όλες αυτές οι ξαφνικές αλλαγές δεν είναι δύσκολο να ξεπεραστούν και ότι το ρητό "ο χρόνος όλα τα σβήνει" θα κάνει από μόνο του το θαύμα, όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, όταν διαχειριζόμαστε παιδιά, που ίσως βιώνουν για πρώτη φορά κάτι τέτοιο και ξαφνικά νιώθουν να γκρεμίζεται ο κόσμος κάτω από τα πόδια τους.

Εδώ ακριβώς έρχεται η βοήθεια του εκπαιδευτικού - της όποια ειδικότητας - να στηρίξει και να διδάξει το παιδί, ότι εκτός από τις γνώσεις, το μεγαλύτερο μάθημα είναι η λογική διαχείριση των καταστάσεων για τις οποίες δεν ευθυνόμαστε, δεν μπορούμε πάντα να ελεγξουμε και συχνά δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αλλάξουν.

Πως λοιπόν θα χτίσουμε στο σχολείο μας ένα τέτοιο δίχτυ ασφαλείας, που θα κάνει τους μαθητές να μεγαλώνουν, να ωριμάζουν και να διαχειρίζονται με κριτική σκέψη τις όποιες καταστάσεις θα κληθούν να αντιμετωπίσουν;

1. Δημιουργούμε μια κουλτούρα αλληλοϋποστήριξης ανάμεσα στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς

Το σχολείο δεν είναι ένας απρόσωπος φορέας, που έχει μοναδικό σκοπό να τροφοδοτήσει τα παιδικά μυαλά με νέες λέξεις, γραμματικούς κανόνες, και μαθηματικές πράξεις. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που ζει και προοδεύει μαζί με όλους τους συμμετέχοντες. Μέσα σε αυτόν τον οργανισμό τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν σε συνθήκες επικοινωνίας ενεργής, διαλόγου, συζήτησης και επίλυσης προβλημάτων. Έτσι χτίζουμε μια κουλτούρα υποστήριξης και ασφάλειας στις παιδικές ψυχές.

2. Αναδεικνύουμε ΚΑΙ την πρόοδο των μαθητών - όχι μόνο τις επιτυχίες

Η επιτυχία είναι ίσως ο στόχος, ο προορισμός, αλλά μέχρι να φτάσουμε εκεί, μεσολαβεί ένα μεγάλο ταξίδι με μικρές καθημερινές κατακτήσεις, μικρές νίκες που πρέπει να μην περνάνε απαρατήρητες. Αυτό που μετράει είναι τα μικρά ή μεγάλα βήματα προόδου, γιατί είναι αυτά που μας θωρακίζουν για να συνεχίζουμε δυνατοί και αποφασιστικοί, προκειμένου να πετύχουμε ό,τι ονειρευόμαστε. Ο προορισμός μπορεί να αργήσει ή και να μην έρθει ποτέ, ωστόσο η διαδικασία μέχρι να πετύχουμε κάτι είναι το μάθημά μας, που θα μας γεμίσει γνώσεις, εμπειρίες και θα ακονίσει τις δεξιότητές μας.

3. Διδάσκουμε και βοηθάμε τους μαθητές να έχουν στόχους εφικτούς και τους δίνουμε χρόνο για κριτική, αυτοαξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό.

Η ψυχική ανθεκτικότητα έχει ως βάση τη θετική στάση ζωής, όχι όμως την ανούσια θετικότητα προς τα πάντα, αλλά κυρίως την αισιοδοξία να προσπαθούμε ξανά και ξανά και την ανάγκη να μαθαίνουμε και να αποκτάμε εμπειρίες από οτιδήποτε δεν ήρθε όπως το περιμέναμε. Όταν θέτουμε μικρούς ή και μεγάλους στόχους με τους μαθητές μας, τους διδάσκουμε ένα τεράστιο μάθημα ζωής, σχετικά με το τι χρειάζεται να κάνουν για να τους πετύχουν και πως θα χρειαστεί να προσαρμοστούν ή και να αλλάξουν, τόσο οι ιδιοι, όσο και οι στόχοι τους, όταν κάτι μοιάζει να είναι αδύνατο να επιτευχθεί.

4. Αναπτύσσουμε δεσμούς ισχυρούς και ένταξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον, ώστε όλοι να αισθάνονται ότι ανήκουν σε αυτό

Οι σχολικές ομάδες, οι κοινότητες, οι συνεργατικές εργασίες, τα θεατρικά, η κοινή συμμετοχή σε εκδηλώσεις... όλα αυτά είναι συνταγές που κάνουν το παιδί να αισθάνεται ότι ανήκει σε κάτι μεγαλύτερο από τον στενό οικογενειακό του κύκλο. Όλοι θέλουμε κάπου να ανήκουμε και το συναίσθημα αυτό χτίζει την εμπιστοσύνη και την συμβοήθεια ανάμεσα στους συμμαθητές αλλά και στους δασκάλους τους.

Τα παραπάνω 4 βήματα είναι η αρχή και οι βάσεις της ανάπτυξης της ψυχικής ανθεκτικότητας. Είναι ένα θέμα πολύ ευρύ και με πολλά παρακλάδια για να υποστηρίξουμε ότι εξαντλείται σε αυτές τις προτάσεις μόνο. Πάνω από όλα όμως, είναι τρόπος σκέψης και αντιμετώπισης της ζωής, είναι mindset, που για να μπορέσει ο/η εκπαιδευτικός να το εμπνεύσει και να το μεταδώσει, πρέπει πρώτα ο/η ίδιος/α να το έχει κατακτήσει. Ας αρχίσουμε λοιπόν από τα βασικά και η φυσική ροή της αισιόδοξης στάσης ζωής σε πιο γενικό πλαίσιο, θα μας δείξει τον δρόμο και για τα επόμενα βήματα.

Δέσποινα Γριβάκη